Etlik Piliç Kümesinde Minimum Havalandırma

yüksek FCR, hastalıklara duyarlılık ve yüksek ölüm oranı olarak sonuçlanabilmektedir. Havalandırma ekipmanları satan, konularında son derece yeterli ve çok ciddi arge çalışmaları yapan uluslararası bir çok firmayla birlikte yerel markaları

Türkiyede bulmak mümkündür. Hangi firmanın kümes ekipmanı kullanılırsa kullanılsın sistemin randımanlı çalışabilmesi için mutlaka havalandırma mantığının ve temel prensiplerinin anlaşılmış olması gerekir.

Bu yazıda mevcut karışık çalışma sistemlerine sahip ve pahalı havalandırma yöntemlerinden daha ziyade aynı temel çalışma prensibine sahip olan zaman kontrollü havalandırma sisteminden
bahsedilecektir. KIS HAVALANDIRMASINDA ZAMAN KONTROLLÜ sistem özellikle broiler üretimi yapan işletmeler için kullanımı ve kurulması son derece kolay ve ucuz bir havalandırma yöntemidir..

KÜMES KIŞ HAVALANDIRMASININ(MİNİMUM HAVALANDIRMA)

Bu soruyu sorduğumuz kümesteki teknik bakıcı ve işletme sahiplerinin çoğu ‘’ hayvanların oksijen ihtiyacını sağlamaktır’’ diye cevap verecektir. Oysa oksijen ihtiyacını sağlamak minimum havalandırmanın en son öncelikleri arasındadır. yi bir hava kalitesi sağlayarak hayvanları optimum performans için istenilen ısı aralıklarında tutmak minimum havalandırmanın esas amacıdır. Kış havalandırması ayrıca, iyi altlık kalitesi sağlamak için kümesdeki istenmeyen nemi kümes den uzaklaştırmayı da amaçlamaktadır.

Kümes minimum havalandırmanın amaçları:

• Amonyak ve karbondioksit gibi zararlı
gazları kümesden atmak

• Fazla nemi kümesden atmak

• Tavuk tarafından üretilen fazla ısıyı kümes den dışarı atmak

• Tavukların  ihtiyacı olan oksijeni sağlamak

• Tozu minimuma indirmek ve en önemlisi bütün bunları yaparken kümeste YAKIT TASARRUFU sağlamaktır..

Minimum havalandırmaya geçmede önce kümes içinde istediğimiz havanın özelliklerine bir göz atalım.

• oksijen > % 19,6
• karbondioksit < % 0,3
• karbonmonoksit< 10 ppm
• amonyak < 10 ppm
• nispi rutubet % 45 – 65

Kümeste  AMONYAK:

Bir çokbroilerüreticisi sadece yüksek amonyakdan dolayı kümeslerinde neler kaybettiklerinin farkında bile değildir. Özellikle kıs döneminde üreticilerinin hepsinin söylediği ortak cümle ‘’ kümesdce biraz koku var ama o kadar da kötü değil ‘’ olmaktadır.

Aslında kümes içinde 50 ppm ve altı amonyak seviyesini koklayarak hissetmek çok zordur. Teorik olarak insan burnu 20 ppm ve üstündeki amonyak seviyesini hissedebilir. Bununla birlikte esas önemli olan yüksek amonyağa maruz kaldığınız süre ve bunun sonunda burnumuzun hassaslığını yitirmesidir. Kısacası biz amonyağı hissetmeye başladığımızda hayvanlar zaten zarar görmeye başlamış demektir.

Kümeste Amonyak seviyesinin 25 ppm ve üstü olması durumunda soluk borusu yüzeyinde yer alan ve dışarıdan gelen yabancı partikülleri tutmaya yarayan tüycükler (Cillia) fonksiyonlarını yitirmeye başlamaktadırlar. 50 ppm ve üzerinde ise cilliaların bir kısmı tahrip olmaktadır. Bu durum dış ortamdan gelen yabancı maddelere hayvanları açık hale getirmektedir. Örneğin, dışarıdan gelen E Coli bakterisi tüycükler tarafından tutulup dışarıya atılamadığı için hava keselerinde enfeksiyon yapabilmek için gerekli sayıya rahatlıkla ulaşabilecekdir. Bu durum sonunda kompleks solunum problemleri ortaya çıkmakta ve bu tip enfeksiyonların tedavisi hem çok zor hemde pahalı olmaktadır.

1960’larda yapılan bir çalışmada 20 ppm ve üstü amonyağa 72 saat maruz kalan hayvanlarda ND ve IB enfeksiyon miktarı 2 katına çıkmıştır. Ekonomik zararlarına bir göz atarsak 50 ppm ve üzeri amonyağa maruz kalan işletmelerde yaklaşık 220 gr canlı ağırlıkta düşme FCR da 8 puan artma görülmüştür.

Kümeste yetişmiş sürülerde eğer havalandırma fanlarının tamamen durduğunu varsayarsak dakikada 1-4 ppm amonyak artısı olurken havalandırmaya başlandığında yaklaşık dakikada 5 ppm amonyak düşüşü meydana gelir. Yani amonyağınbroiler kümesden atılması oluşumundan daha hızlıdır. Yapılacak yeterli havalandırma ile kümes içindeki amonyak miktarı rahatlıkla istenilen seviyeye getirilebilir.

Kümeslerde NEM:

Herkes bilmektedir ki günlük tüketilen yem miktarının artısına bağlı olarak tüketilen su miktarıda artmaktadır. Minimum havalandırmanın bu suyu kümes ortamından atmak için ne kadar önemli bir işlevi olduğunu bir örnekle açıklayalım. 1400 m² olan broiler kümesinde, ortalama 18 adet/ m² hayvan yoğunluğu ile 25.200 civcivle üretime başladığımızı düşünelim .

Üretim sonunda elde ettiğimiz performansın 2.200 g Canlı agırlık, 1.83 FCR ve %4.8 ölüm oranı olduğunu var sayalım. Bu sürü dönem sonuna kadar 43.902 kg toplam canlı ağırlık için dönem sonuna kadar 79.024 ton yem tüketecektir.

Su tüketiminin, tüketilen yemin 1.8 katı olduğunu düşünecek olursak dönem sonuna kadar kümes ortamına giren su miktarı 142.2 ton olacaktır. Tavuğun vücudundaki su oranının %75 olduğundan yola çıkarak kesime gönderilen hayvanlarla birlikte (43.902*0.75= 32.900 ton) yaklasık 32.900 ton su kümes ortamından uzaklaştırılmış demektir. Bu durumda kümes ortamında kalan ve havalandırma ile dışarı atılması gereken su miktarı 142.2-32.9= 109.3 ton olacaktır. Bu miktar, sözü gecen kümesin yaklaşık 8 cm suyla kaplanması demektir.

BROİLER KÜMESLERDE KIŞ HAVALANDIRMASININ ÇALISMASI

Kıs döneminde kümes dışı ortamdaki havanın nem oranı %100’e yakındır. Zaten nemle doymuş halde olan bir havanın kümes içine direk alınarak kümes içindeki nemi kendine bağlaması mümkün değildir.

Kümes dışındaki hava ıslak bir süngere benzer. Kümes tabanındaki suyu kendine bağlayabilmesi için her şeyden önce bu süngerin kurutulması gerekir. Bunu yapmanın tek yolu ise kümese giren soğuk havanın ısıtılmasıdır. Kümes deki sıcak hava çatı boşluğunda toplanır.

Termal fotoğraf ta görüldüğü gibi kümeste ısınan hava (kırmızı bölge) çatı boşluğunda toplanmıştır. Kıs havalandırması yapılırken bu ısıdan faydalanılır.

Fanlar vasıtasıyla kümese alınan hava yeterli basınç (kümese giren havayı merkeze götürecek çekme kuvveti) ile çatı boyunca hareket ederek kümes merkezine ulaştırılır. Hem bu yolculuğu esnasında hemde kümes merkezindeki sıcak hava ile karışması sonunda ısınan havanın yoğunluğu azalır ve su tutma kabiliyeti artar. Bir başka deyişle ıslak olan sünger kurur ve yeniden su tutma kabiliyeti kazanır.

Dış ortamdan kümes içine alınan havanın sıcaklığındaki her 10 C° artışta su tutma kabiliyeti 2 katına çıkar.

Kuru ve ısınmış hava hayvanların seviyesine indirilir ve hayvanların seviyesindeki ağır, nemli ve pis havayı kendine bağlayarak kümesden atılır.

Eni 16 metre olan bir kümeste dışarıdan giren ağır ve soğuk havanın istediğimiz sıcaklığa çıkarılması için kümes merkezine kadar yaklaşık 8 metre hareketi gerekmektedir. Bu hareket ancak kümes içinde fanların çalışması ile oluşturulacak olan yeterli statik basınç kuvveti ile sağlanabilir.

Yeterli statik basınç elde edebilmemiz için;
• Fanlar ve çekim kapasiteleri yeterli olmalı
• Hava kaçaklarının olmaması için kümeste kontrolsüz hava (pencere, kapı, tünel fan kenarları vs) girişleri olmamalı
• Uygun sayıda ve yüzey alanına sahip hava giriş menfezleri bulunmalıdır.(hava klapesi )

BroilerKümesteki Statik basınç nasıl ölçülür ?

Kümes içinde fanların çalışmasıyla oluşturulan çekme kuvvetini ölçmek için geliştirilen elektronik aletlerden faydalanılabilinir. Bununla birlikte bu tip aletlerin temini hem zor hem de pahalı olduğu için özellikle broiler üretimi yapan işletmeler için yaygın kullanımı oldukça zordur. Kümes içindeki çekme kuvvetini ölçmek için ihtiyacımız olan malzemeler sadece çapı 4-5mm olan yaklaşık 1-1.5 m boyunda bir serum lastiği ve içi su dolu bir kaptır.

Kümeste Statik basıncın ölçülmesi:

Kümes deki tüm hava girişleri ve fanlar kapatılır. Serum lastiğinin bir ucu kümes içinde bırakılırken diğer ucu küçük bir delik den kümes dışına çıkartılarak içi su dolu kabın içine daldırılır ve suyun seviyesi serum lastiğinde işaretlenir.
Sonraki aşamada kümes içinde 1 adet 33.000 m³ tünel fan veya 2 adet 16.500 m³ fan (biri kümesin sonunda diğeri ise basında) çalıştırılır. Fanların çalışması ile meydana gelen çekme kuvvetinden (negatif basınç) dolayı kümesin dışındaki kabın içinde bulunan serum lastiğindeki suyun yüksekliğinin artması gerekir.

Bu miktar eğer minimum 3-3.5 mm (0.13 inch= 34 pascal) oluyorsa kümesimizin kapalılık/hava sızdırmazlık özelliği yeterlidir ve fanlar çalışmaya başladığında kümes içine alınan soğuk havayı kümes merkezine çekmek için gerekli çekim kuvveti yaratılabilir demektir. Yeni yapılan kümeslerde bu değer 5-6.5 mm (0.20- 0.25 inch) veya 50-60 paskal olmalıdır. (M.Czarick, University of Georgia. Operating modern broilerhousesduringthecoldweather).

KÜMESLERDE  MİNİMUM HAVALANDIRMA FANLARI  –

Minimum havalandırmayı tünel fanlarla uygulamak oldukça zordur. Tünel fanlarla yapılan minimum havalandırmada, hava çok yüksek miktarlarda ve nisbeten daha küçük bir noktadan (hava klapesi) içeri girer. Bunun sonucu olarak, çatıya ulaşıp sıcak hava ile karışmasına ve ısınmasına fırsat vermeden hava kümes içine alınmaktadır. Tam ısınamayan hava hayvanların üzerine düşerek soğuma etkisi yaratır. Minimum havalandırma fanları kapasite olarak tünel fanlardan küçük olmakta ve bağlandıkları yer açısından yan duvarlara veya çatılara konulmaktadırlar. Minimum havalandırma fanlarının olmadığı işletmelerde her ne kadar küçük fanlar kadar kullanışlı olmayıp, uygulaması güç olsada büyük kapasiteli tünel havalandırma fanlarıda kullanılabilinir.

KÜMES HAVA GİRİŞ  MENFEZLERI(BAFILLAR, HAVA KLEPELERİ, İNLETLER)

Kümes içine alınan havanın kümes merkezine kadar gitmesi için uygun sayıda ve alana sahip hava giriş klapeleri bulunmalıdır. Kümes genişliği arttıkça havanın katetmesi gereken mesafede artacağı için klapeden  giren hava hızı artmalıdır.

Bununla birlikte pratik olarak menfezlerden giren havanın hızı hesaplanırken 3.5-4.5 m/sn yeterli olmaktadır.

Örnek: 16 m kümes genişliği olan bir işletmede minimum havalandırma yapmak için kullanılacak
fanların toplam kuvvetinin 60.000 m³ olduğunu varsayalım.

16 metre genişliğindeki bir kümeste dış ortamdan alınan havayı merkeze getirebilmek için menfezde olması gereken hava hızı daha önce değinildiği gibi 4- 5 m/sn olmalıdır. Biz bu rakamı orta bir değer olarak 4.5 m/sn alalım.

Toplam menfez (Bafıl, Hava Klapesi) alanı (m²): 60.000 / 3600*4.5 = 3.70 m²

Hava klapesinin ölçüsü 25cm yükseklik ve 50 cm uzunluk olduğunu varsayacak olursak.

Toplam Hava Klapesisayısı: 2.78/ (0.25×0.50)= 29.6
(Yaklaşık 30 adet)

Toplam 30 adet ve her biri 25cm yükseklik, 50 cm uzunluğa sahip olan menfezlerin yan duvarlara eşit aralıklarla 15’er adet dağıtılması suretiyle istenilen hava miktarının istenilen hızda kümes içine alınması sağlanabilecektir.

Kümes Havalandırma klapesi açıkları

Modern havalandırma sistemleri, havalandırma klapelerindehava hızını koruyabilmek için, çalışan fanın kuvvetine göre veya fanın devrine bağlı olarak Hava Klapesi açıklıklarını otomatik olarak artırıp azaltabilmektedirler. Burada amaç; Hava Klapesi açıklık larını ayarlayarak farklı yaşlarda ihtiyaç duyulan farklı hava miktarlarına bakılmaksızın, dışarıdan alınan soğuk havanın kümes merkezine taşınabilmesi amacıyla menfezlerdeki hava hızını elde etmek için gerekli kümes içi statik basıncın muhafaza edilmesidir.

Zaman ayar kontrollü sistemlerde fanlar çalışmaya başladığında otomatik veya manuel olarak açılacak olan Hava Klapesioptimum açıklık oranı 5-7cm olmalıdır. Kümes içi şartlar bilgisayar veya bakıcı tarafından takip edilerek uygun açıklık oranına karar verilir.

BROİLER KÜMESLERDE KIŞ HAVALANDIRMASINDA ALTIN KURALLAR

• Kümesin uygun havalandırmasını olumsuz etkileyen ve içeriye hava sızmasına sebep olabilecek her türlü istenmeyen açıklıklar kapatılmalıdır.

• Kıs döneminde, yüksek maliyetlerle elde ettiğimiz sıcak havayı kümes içinde tutmak ve iyi bir
havalandırma yapılmak için kümes izolasyonuna çok önem verilmelidir.

• Kümesteki Sürünü yasına en uygun olan havalandırmayı yapmak için fan çalışma sürüleri en uygun orandaayarlanmalıdır.

• Kümese civcivin girmesinden dönem sonuna kadar geçen süre içinde fanın çalışma süreleri
haftalık düzenli olarak artırılmalıdır.

• Kümes içinde istenilen hava kalitesini sağlamak için ısıtıcılar minimum havalandırma fanlarından bağımsız çalışmalıdır. Kümes içi ve dışı sıcaklıklar ne olursa olsun tespit edilen havalandırma ayarları iç veya dış sıcaklık değerlerine bakılmaksızın uygulanmalıdır. Kümes içindeki sıcaklık değeri istenilen değerin altına insede minimum havalandırma fanları tespit edilen oranlarda çalışmalıdır.

• Dış ortamdan kümes içine alınan soğuk hava hayvanlarla direk temas etmeyecek şekilde üstten içeri alınmalı ve sıcak hava ile karıştırılarak hayvanlara ulaşmadan önce ısıtılmalıdır.

• Tavuk atlıkta nemlenme varsa veya kümes içinde amonyak miktarı fazla ise minimum havalandırmaoranları artırılmalıdır.

• Eğer minimum havalandırma artırıldığı halde amonyak veya altlık problemi azalmamışsa kümesbir süre ısıtılmalıdır.

• Kümesin çok tozlu veya kuru olduğu durumlar bize aşırı havalandırmanın yapıldığını gösterir ve bu durumda havalandırma oranları azaltılmalıdır.

• Eğer kümes içi sıcaklık yüksekse fan çalışma ayarlarından ziyade termostat ayarları kontrol
edilmelidir.

KÜMESLERDE HAFTALIK MİNİİMUM HAVALANDIRMA İHTİYACI

Broiler kümeslerinde hava kalitesini sağlamak için gerekli olan hayvan basına haftalık minimum
havalandırma değerleri su şekildedir.

Kümes deki toplam tavuk (piliç) sayısı dikkate alınarak kümes için haftalık minimum havalandırma ihtiyaçları hesaplanır. Minimum havalandırma ihtiyaçları kümesin bulunduğu bölgenin iklim koşullarına ve kümes içinde hedeflenen hava kalitesine göre değişebilir.

Kümeste Sürü Yaşına Göre Fanın Çalışma Süresinin Ayarlanması

Zaman ayarlı minimum havalandırmada esas alınan süre 300 sn veya 5 dakikadır. Bunun anlamı havalandırma fanlarının çalışması ile birlikte takip eden durma süresinin toplamı 5 dakika olmalıdır.

Örnek:
20.000 adetlik broiler kümesimizde her biri 12.000 m³ olan 5 adet minimum havalandırma fanlarımızın olduğunu var sayalım. Bunun için ihtiyacımız olan haftalık minimum havalandırma miktarlarını hesaplayalım.

Kümes içindeki yeterli statik basıncı sağlayabilmemiz için havalandırmaya en az 3 fanla
(Not: Gerekli kümes içi statik basıncın elde edilmesi için en az 33.000 m³/h çekim kuvvetine ihtiyacımız olduğunu hatırlayalım) başlamamız gerekir.

3. sütunda 20.000 adetlik broiler kümesinin ihtiyacı olan haftalık minimum havalandırma değerleri verilmiştir.

3. hafta ihtiyacımız olan havalandırma değeri 12.000 m³/saat iken bizim çalışan 3 fanımızın toplam kuvveti 12.000×3= 36.000 m³/saat olmaktadır.

ihtiyacımız olan havalandırma değeri her biri 12.000 m³/saat olan 3 adet fanın toplam kuvvetinin sadece %33‘ü olmaktadır. Aynı orantıyı fanların çalışma süresine uygulayacak olursak havalandırma fanlarının çalışma oranları da %33 olmalıdır. Bu oranı 300 saniye üzerinden hesapladığımızda fanların çalışma süresi 100sn olurken durma süresi 300sn-100sn = 200 sn olarak gerçekleşecektir.

Bu örnekte verilen işletmede;
3 hafta yasındaki 24.000 broiler için her biri 12.000m³/saat olan 3 adet fan, 100 sn çalışıp 200 sn durarak çalıştırılmak suretiyle, sürünün ihtiyacı olan minimum havalandırma miktarını ve kümes içindeki yeterli hava kalitesini sağlayacaktır.

• Kümes içinde sıcaklığın daha üniform dağılması için az sayıda büyük fan yerine daha fazla sayıda daha küçük kapasiteli fanlar tercih edilmelidir. 36.000 m³/saat kapasiteli tek bir fan yerine her biri 12.000m³/saat olan 3 adet fan daha iyi sonuç verecektir.

• Yakıt tasarrufu açısından çalışma süresi toplam sürenin (300sn) yarısından fazla (150sn den fazla) olmamasına çalışılmalıdır.

• Tavukların yaşının ilerlemesi ile birlikte ortama daha fazla ısı, nem ve zararlı gaz yayacaklarından dolayı haftalık çalışma süreleri artırılarak minimum havalandırma ihtiyacı karşılanmalıdır.

• Eğer kümes  içinde ıslak altlık, amonyak problemi varsa çalışma oranları artırılmalıdır.

Hafif amonyak : + 15 saniye
Ağır amonyak : + 30 saniye
Yüksek Nem : + 15 saniye
Yüksek Toz : – 15 saniye

•Kümes  Altlığın nemliliğini kabaca anlamak için altlığı sıkmamız yeterlidir. Eğer yapışık ve top haline gelmiyorsa nemli olduğunu gösterir. Eğer yumuşak bir şekilde hafifçe yapışıyorsa yeterli nemliliktedir. Eğer yapışmıyorsa tozludur ve kurudur.

• Eğer altlığın üstü kaygan ve nemli ise daha fazla fanın çalışması problemi çözmeye yetmeyebilir. Bu durumda genelde nemin azaltılması ve dışarıya atılmasını kolaylaştırmak için ek ısıtıcıya gerek vardır. Günün sıcak saatlerinde fanın çalışma miktarı artırılarak kümes içindeki nem azaltılabilir. Eğer buda yetmezse ek ısıtıcı eklenmelidir